Jou-la Papa Yaya monté an filao
Mardi, 17 Août, 2021 - 08:04
Tout moun té konet li asi tinon a'y : Papa Yaya. Gérard Lauriette, ki monté an filao lè 17 out 2006, té yonn adan prèmié moun ki lité pou ba lang kréyol an nou la plas-la i mérité la.
Sé an komin a Twa-Riviè i né lè 23 févriyé 1922 é lè zot vwè i té timoun, i komansé entérésé'y a kwayans afriken papa'y plis ki adan rèlijion krétien manman'y. Sa pa anpéché'y érisi étid a'y piskè i sòti 1é adan Brèvé Elémantè an lanné 1937 , biten ki pèmet li antré Lékol Nowmal Lapwent. An 1938, Gérard Lauriette (ki poko té "Papa Yaya") vini enstititè, mé kon sé té on boug ki kirié, adan dènié lanné a estaj a'y, i fè "léglizbis" kivlédi on biten ka sanm lékolbis : i kité on lanmes, ki té obligatwa an lépok-lasa pou estajiè, pou ay vwè on sou-maren. Sa fet an 1940 é direksion a Lékol Nowmal enterdi'y suiv sé kouw-la pannan 6 mwa. Mé, dé mwa apré, Jéra sòti 1é adan konkou enstititè la !
Onfwamenm, i komansé ka kritiké pwogram a lékol fwansé la an Gwadloup, soutou zafè kè sé enki lang fwansé fo té sèvi èvè sé zélev-la. An tan-lasa, ki zélev ki met-lékol pa té ni dwa sèvi kréyol. Kidonk, i désidé sèvi èvè'y é sanksion-la pa pwan tan pou rivé : ladministrasion fwansé déklaré ki Jéra té vin fou. Yo sispann li an 1949 jis an 1951 mé Jéra pa lagé : i kontinié défann kréyol kanmenm adan 2 artik i pibliyé. Déziem sanksion-la pa tadé : an 1957, Lakadémi sispann li é final-dè-kont, i mété'y a larètret "d'office" !
Sa pa dékourajé Jéra ki lè 15 septanm 1958, kréyé l'AGEP (Association Guadeloupéenne d'Education Populaire) é dé lanné apré, an 1959, i ouvè on lékol privé an komin Kapestè : l'Institution Lauriette. Lékol-lasa komansé ka rèsèvwa zélev ki té lagé sistem fwansé la oben ki té échwé adan'y. Jéra envanté on nouvo pédagoji ki i kriyé "Zyé dan zyé, bra balan". Pédagogji-lasa té ka apiyé asi sa sé zélev-la té konet, asi vi a'y é asi lang a yo, kréyol, olié apiyé enki asi liv maké an fwansé. Pou sa, Jéra komansé maké pwop liv eskolè a'y, pwop pwogram a'y é i pa té ka ba zélev a'y pon lèson pou apwann akaz a yo. Lékol Lauriette trapé onpil siksé pis majorité a zélev a'y té ka érisi ki Sètifika-Détid ki Brèvé Kolej.
Lè, manblo fwansé tiré asi Gwadloupéyen an 1967, biten ki fè apéprè 80 moun-mò, Jéra té yonn adan sé 18 moun-la kè Léta fwansé désidé arété é fou lajol. Yo enkilpé'y kon sé lézot la é yo jijé'y an 1968 davwa i té prété lè GONG (Groupe d'Organisation Nationale de la Guadeloupe) on machin-ronéo pou fè trak. Davwa osi i té maké artik pou mandé popilasion-la doubout kont kolonialis fwansé adan jounal a Félix Rhodes, Le Progrès Social. Sé an lajol a "La Santé", yonn adan sé pli gran lajol fwansé la yo fèmé'y, biten ki pèmet li maké otobiografi a'y : "Une enfance en Guadeloupe dans les années 1930". Erezman, lajistis fwansé akité'y é i té pé woutouné an péyi a'y.
Mé, an lanné 1975, lajistis ba'y on dot kondanasion é i té oblijé foukan an bwa kivlédi mawonné asi hotè a Zabitan (Vieux-Habitants). Sa pèmet li maké on liv yo ka kriyé "Le Créole de la Guadeloupe. Nègres-marrons" ki ka espliké ki jan sé Neg-mawon la té ka viv an lépol a lesklavaj. Lè i woutouné viv an sosiété-la, i komansé fè politik é i éli mè a Kapestè an lanné 1983 é menm Konséyé jénéral. Sé sel mè ki fè grev adan méri a'y é rèfizé signé dokiman administratif ! Mé an 1988, i pa érisi vini dépité é lanné apré, i ped sé éleksion minisipal la.
Lè 17 out 1986, Jéra Lauriette, ki té vin "Papa Yaya" ba tout moun, monté an filao. I té ni 84 lanné é plis kè mil moun vin adan obsek a'y. Lékol-la i té kréyé la an seksion a Kayèn (Kapestè) pa ka fonsionné ankò mé moun ki té woulé èvè'y kon poet Hector Poullet kréyé sa yo kriyé on "Espace Papa Yaya" ki sé bik a on asosiyasion yo ka kriyé AIGLE (Amicale de l'Institution Gérard Lauriette Edmond). Objektif a'y sé kontinié fè lidé ek métod pédagojik Gérard Lauriette viv.
Ni an lékol élémantè a Kapestè ki ka pòté non a Gérard Lauriette...
Image:
